Agroekologia niejedno ma imię

Co właściwie kryje się pod terminem agroekologia? Czy jest to inne określenie rolnictwa ekologicznego? W tym artykule postaram się wyjaśnić, posiłkując się publikacją autorstwa  dr A. Wezla (ISARA, Wydział Agroekosystemów, Środowiska i Produkcji) i współautorów, różne oblicza współczesnej agroekologii.

Termin „agroekologia” został wprowadzony w roku 1930, w ostatnich zaś latach zainteresowanie agroekologią, zarówno wśród badaczy jak i rolników, znacznie wzrosło. Jednak w Internecie wyniki wyszukiwania dla tego terminu często prowadzą do nieoczekiwanych odkryć. Trzeba zatem wyjaśnić, że obecnie pod terminem „agroekologia” kryją się aż trzy różne znaczenia: naukowe (ekologia rolnicza), społeczne (ruch aktywistów dążących do „życia w zgodzie z naturą”) i rolnicze.

Agroekologia jako dyscyplina naukowa

Korzenie agroekologii mają niewątpliwie charakter naukowy, jej podwaliny były tworzone przez agronomów i fizjologów oraz zoologów i ekologów. Pierwszymi, którzy użyli tego terminu na początku XX wieku byli amerykański fizjolog Klages (1928), Wasyl Benzin (1930), agronom urodzony w Rosji a prowadzący badania na Alasce oraz niemiecki zoolog Friederichs (1930). Benzin zaproponował stosowanie metod ekologicznych w badaniach rolniczych, co określił właśnie mianem „agroekologii”. Friederichs z kolei zwracał uwagę na konieczność uwzględnienia ekologicznych i środowiskowych czynników w ochronie roślin przed agrofagami. W latach 50-tych Tischler, niemiecki zoolog i ekolog, napisał książkę pt. „Agroekologia”, w której opisywał różne biotyczne i abiotyczne komponenty agroekosystemu, ich współzależności oraz wpływ zabiegów agrotechnicznych na nie. Proponował uwzględnianie ekologicznych zależności występujących w agroekosystemie przy planowaniu zabiegów agrotechnicznych. Warto podkreślić, że postulaty te zbiegły się z początkiem popularności stosowania syntetycznych pestycydów w rolnictwie. Również w kolejnych dekadach XX wieku, wraz z intensyfikacją i chemizacją rolnictwa, agroekologia rozwijała się jako alternatywna dziedzina, której współczesne podwaliny położyli Hecht (1995), Francis (2003) i Gliessman (2007). Podstawę współczesnej agroekologii naukowej stanowi nadal spojrzenie na rolnictwo z ekologicznego punktu, ale w szerszym kontekście tzw. „ekologii systemów pokarmowych”, obejmujących ekologiczne, ekonomiczne i socjologiczne uwarunkowania danego regionu. W tym ujęciu celem agroekologii jest takie gospodarowanie zrównoważonymi agroekosystemami, aby chronić ich zasoby naturalne. Agroekologia leży też u podstaw koncepcji zrównoważonego rolnictwa, poprzez rozwój i wzmocnienie trzech głównych filarów agroekosystemu: produktywności, stabilności i różnorodności biologicznej.

Agroekologia rozumiana jako ruch społeczny i praktyka/zabiegi agrotechniczne zaczęła się rozwijać w latach 80-tych XX wieku, w odpowiedzi na Zieloną Rewolucję i związaną z nią chemizacją i intensyfikacją rolnictwa. Nastawienie produkcji rolnej wyłącznie na plon i zysk, bez odniesienia do aspektów środowiskowych, szybko doprowadziło do powstania tzw. „ekologizmu” czy „zielonej ekologii”, czyli ruchów mających na celu uwrażliwienie społeczeństwa i prawodawców na zagrożenia będące konsekwencją niewłaściwego gospodarowania zasobami naturalnymi. W pierwszym rzędzie zakwestionowane zostało powszechne czy wręcz nadmierne stosowanie chemicznych środków produkcji w rolnictwie. Sztandarowym przykładem jest książka pt. „Cicha wiosna”, autorstwa Rachel Carson (1962) o szkodliwych efektach stosowania DDT i ich wpływie na zaburzenia ciągłości łańcuchów pokarmowych.

Zaczęły rozwijać się prężnie gospodarstwa rolne i różnego rodzaju inicjatywy promujące tzw. rolnictwo przyjazne środowisku, niekoniecznie tożsame z systemem certyfikowanego i regulowanego ustawami rolnictwa ekologicznego. W Ameryce Łacińskiej ruchy agroekologiczne koncentrują się na ochronie zasobów naturalnych, zachowywaniu żyzności gleby i ochronie różnorodności biologicznej systemów rolniczych. Powstają gospodarstwa demonstracyjne, w których uczy się rolników, jak dbać o środowisko, sięgając po tradycyjne metody, typowe dla danego regionu. W Ameryce Północnej inicjatywy społeczne związane z agroekologią obejmują też ochronę praw imigrantów zatrudnionych w rolnictwie.

W Polsce południowej również podejmowanych jest szereg inicjatyw, mających na celu promowanie „zdrowej” i „przyjaznej środowisku” żywności, które cieszą się szerokim społecznym poparciem, jak choćby Targ Pietruszkowy czy „Zasmakuj z UR” – targi zdrowej żywności organizowane rokrocznie przez Uniwersytet Rolniczy w Krakowie.

Publikacje i linki:

Agroecology and Livelihoods Collaborative https://www.uvm.edu/agroecology/

Sociedad Científica Latinoamericane de Agroecología https://www.socla.co/

Symonides E. 2010. Znaczenie powiązań ekologicznych w krajobrazie rolniczym. http://kruszynski.bsw.edu.pl/Ekologia/Symonides_Krajobraz.pdf

http://targpietruszkowy.pl/

Wezel et al. 2009. Agroecology as a science, a movement and a practice. A review. https://www.socla.co/wp-content/uploads/2014/wezel-agroecology.pdf