Nawłoć kanadyjska i nawłoć olbrzymia

W Polsce spotkać można cztery gatunki nawłoci – trzy z nich są gatunkami inwazyjnymi. Są to: nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis L.), nawłoć olbrzymia (Solidago gigantea Aiton) oraz mniej rozpowszechniona – nawłoć wąskolistna (Solidago graminifolia (L.) Elliott). Największym zagrożeniem dla terenów rolniczych jest nawłoć kanadyjska i olbrzymia (nazywana również późną). Oba te gatunki są do siebie bardzo podobne. Cechą, za pomocą której amatorskie oko odróżni je od siebie jest wygląd łodygi. U nawłoci olbrzymiej – gładka i w kolorze bordowym lub jego odcieniach, natomiast u nawłoci kanadyjskiej – pokryta drobnymi włoskami i zielona.

Pochodzenie i introdukcja

Zarówno nawłoć kanadyjska, jak i olbrzymia pochodzą z Ameryki Północnej. Oba gatunki sprowadzono w II poł. XVII w. do londyńskiego ogrodu botanicznego jako rośliny ozdobne. Z Londynu zostały rozwiezione do ogrodów botanicznych w różnych częściach Europy. Z biegiem czasu nawłocie „uciekły” z hodowli i rozprzestrzeniły się w siedliskach antropogenicznych (związanych z działalnością człowieka).

 

Występowanie w Polsce

Pierwsze opisy stanowisk nawłoci olbrzymiej na terenie Polski pochodzą z 1853 r., nawłoci kanadyjskiej z 1872 r. W przypadku S. gigantea również proces masowego rozprzestrzeniania rozpoczął się wcześniej, bo około 1940 r. Początek ekspansji S. canadensis datowany jest na ok. 20 lat później. Ostatnie kilka dekad to intensywne wnikanie obu nawłoci do zbiorowisk ruderalnych (intensywnie zmodyfikowanych przez człowieka), jak np. tereny przemysłowe czy mieszkalne, ale też do zbiorowisk półnaturalnych np. łąki i naturalnych np. lasy. Badając występowanie inwazyjnych nawłoci coraz częściej spotykam je w bliskim sąsiedztwie pól uprawnych (miedze, rowy melioracyjne) lub nawet wkraczające na grunty orne.

Zasięg występowania S. canadensis i S. gigantea to obszar całej Polski poza terenami górskimi. Nieco rzadziej występują w Polsce Północno-Wschodniej.

Szkodliwość

Nawłocie charakteryzują się bardzo dużą ekspansywnością w zasiedlaniu nowych terenów. Rozprzestrzeniają się naturalnie bądź z udziałem człowieka, konkurując z gatunkami rodzimymi o miejsce bytowania. Solidago wygrywa tą walkę ze względu na szereg posiadanych cech i wykształconych przystosowań. Do najważniejszych należą: rozmnażanie poprzez kłącza i poprzez nasiona, wysokość roślin osiągająca 1-2 m, wytwarzanie substancji chemicznych negatywnie oddziałujących na współwystępujące rośliny (zjawisko allelopatii). Z ww. powodów gatunki rodzime mają niewielkie szanse w walce z inwazyjnymi nawłociami o wodę, światło oraz składniki pokarmowe i z czasem są wypierane z ekosystemów.

Zwalczanie

Najlepszym niechemicznymi sposobem zwalczania nawłoci są wszelkie zabiegi uprawowe działające w głąb gleby (np. uprawa gleby glebogryzarką, orka), pozwalające na niszczenie kłączy, przez które nawłocie głównie zasiedlają nowe tereny. Z mechanicznych sposobów mniejsze efekty przynosi koszenie – rośliny odrastają często wytwarzając większą liczbę pędów. Możliwe jest także chemiczne zwalczanie inwazyjnych Solidago. Na podstawie badań stwierdzono, że nawłocie są wrażliwe na działanie m.in. trichlopyru i glifosatu (substancje aktywne herbicydów). Wykorzystanie chemicznych metod zwalczania nie zawsze jest możliwe, ze względu na zajmowane ogromne powierzchnie, a także lokalizacje siedlisk, w których nawłoć występuje, gdzie stosowanie środków chemicznych jest prawnie zakazane (m.in. bliskość cieków wodnych, sąsiedztwo lasów).

Ciekawostki

• Szybkość rozprzestrzeniania gigantea w połowie ubiegłej dekady wynosiła w Europie ok. 910 km²/rok!
• Nawłoć jest cenioną przez pszczelarzy rośliną miododajną. Kwitnie długo, bo nawet od połowy lipca do końca października, stanowiąc pożytek dla pszczół, gdy inne rośliny nie są już źródłem pyłku.
• Ze względu na ogromne połacie nawłoci występujące na terenie całej Polski trwają badania nad możliwością wykorzystania jej jako surowca energetycznego.