Biedronka azjatycka

Biedronka azjatycka (Harmonia axyridis Pallas) jest obcym, inwazyjnym gatunkiem biedronki, który stanowi zagrożenie dla rodzimych biedronkowatych, innych afidofagów (drapieżców odżywiających się mszycami), roślin uprawnych i ludzi. Jest to owad niewielkich rozmiarów (5-8 mm długości) o owalnym, wypukłym ciele, zmiennej kolorystyce (od barwy żółtej, poprzez czerwoną do czarnej) i zmiennej liczbie plam (0-21). Biedronkę azjatycką od dwóch najpowszechniej występujących w Polsce biedronek – siedmiokropki (Coccinella septempunctata L.) i dwukropki (Adalia bipunctata L) można odróżnić po kolorze pokryw i liczbie „kropek” na nich. C. septempunctata jest barwy czerwonej z siedmioma plamami, A. bipunctata zwykle jest czerwona z dwoma plamami na pokrywach.

Pochodzenie i introdukcja

Pierwotny zasięg występowania H. axyridis obejmuje prawdopodobnie Azję Środkowo-Wschodnią i Eurazję, tj.: m.in. Chiny, Japonię, Mongolię, północną, środkową i wschodnią część Rosji. Biedronka azjatycka została introdukowana do Europy oraz do Ameryki Północnej w celu zwalczania szkodników upraw – głównie mszyc (jako ich naturalny wróg). Do Europy Wschodniej sprowadzona po raz pierwszy w 1964 r. na Ukrainę. Introdukcja do Europy Zachodniej (do Francji) miała miejsce dopiero w 1982 r. Obecnie wtórny zasięg występowania tego gatunku obejmuje niemal wszystkie państwa Europy i nadal się poszerza. H. axyridis notowana jest też w Ameryce Północnej (USA, Kanada) i Południowej (Brazylia, Argentyna) oraz w Afryce (Egipt). Prawdopodobnie do wiele krajów została przywieziona nieumyślnie z materiałem roślinnym.

Występowanie w Polsce

W Polsce pojawienie się inwazyjnej biedronki po raz pierwszy udokumentowano we wrześniu 2006 r. w Poznaniu – Ogrodach oraz w październiku tego samego roku w Mokrzu k. Wronek. Później jej występowanie obserwowano na Dolnym i Górnym Śląsku, Kujawach, Pomorzu, Mazowszu, Małopolsce, Warmii i Mazurach oraz Lubelszczyźnie.

H. axyridis jest spotykana w różnych siedliskach. Obecność biedronek jest ściśle związana z występowaniem ich pokarmu, dlatego też biedronka azjatycka występuje zarówno w siedliskach naturalnych, półnaturalnych, jak i antropogenicznych (związanych z działalnością człowieka). Można ją spotkać m.in. na polach uprawnych, w ogrodach, parkach, lasach, zadrzewieniach i zakrzaczeniach, na budynkach i budowlach miast i wsi.

Szkodliwość

Biedronka azjatycka ze względu na wysoką żarłoczność (osobnik dorosły zjada 15-65 mszyc dziennie) i polifagizm (wykorzystanie jako pokarmu różnych organizmów) oraz szeroki zakres tolerancji termicznej (może rozwijać się i rozmnażać w klimatach gorących i klimatach zimnych) zagraża rodzimym biedronkom. H. axyridis jest bardziej drapieżna niż inni przedstawiciele biedronkowatych – żywi się tym samym pokarmem, a ponadto zjada jaja i larwy innych biedronek (u biedronkowatych zjawisko powszechne) lub innych stawonogów. Negatywny wpływ tego gatunku na inne biedronkowate polega również na konkurencji o zasoby, nie tylko o pokarm, ale też o niszę ekologiczną (miejsce bytowania). Biedronka azjatycka jest bardzo płodna – szybko zajmuje miejsce innych biedronek w ekosystemie. Występowanie tego gatunku powoduje zmniejszenie bioróżnorodności pozostałych afidofagów i owadów niebędących szkodnikami w siedlisku.

H. axyridis jest też szkodnikiem upraw. Pod koniec lata i jesienią, kiedy mszyce występują rzadziej, dorosłe chrząszcze żywią się miękkimi owocami (m.in. jabłoni, gruszy, winorośli), uszkadzając je i obniżając tym samym ich wartość rynkową. Stwierdzono występowanie inwazyjnej biedronki na owocach nadgryzionych przez inne szkodniki lub ptaki. Istnieje obawa, że biedronka azjatycka może stać się uciążliwym szkodnikiem sadów owocowych i winorośli. Dodatkowo jej skłonność do występowania w skupiskach utrudnia oddzielenie jej od winogron przed zbiorem, co sprawia, że czasami jest przetwarzana z owocami na wino (alkaloidy zawarte w chrząszczach mają niekorzystny wpływ na smak i bukiet wina). Należy jednak pamiętać, że inne gatunki biedronek również są spotykane na dojrzałych owocach.

Ważnym aspektem szkodliwości biedronki azjatyckiej są obserwowane, częstsze niż w przypadku innych biedronek, przypadki ukąszenia ludzi. Ukąszenie przez H. axyridis może powodować reakcję alergiczną, dotyczącą skóry i układu oddechowego. Na podstawie badań przeprowadzonych w USA stwierdzono, że chrząszcz ten może być ważnym alergenem sezonowym, powodującym m.in. przewlekły kaszel, pokrzywkę, zapalenie spojówek, a nawet astmę.

Występowanie ogromnych skupisk biedronki azjatyckiej jesienią i zimą (szukających miejsca do przezimowania lub zimujących) na budynkach mieszkalnych i innych użytkowanych przez człowieka jest również uważane za uciążliwe. Hemolimfa (odpowiednik krwi u owadów) tych chrząszczy, wydzielana w przypadku zagrożenia lub zgniecenia, ma specyficzny, nieprzyjemny zapach, dodatkowo może plamić m.in. dywany, meble czy zasłony.

Zwalczanie

Możliwości zwalczania biedronki azjatyckiej są dość ograniczone, dlatego ważną rolę odgrywają zabiegi prewencyjne mające na celu zapobieganie kolonizowania nowych terenów przez ten gatunek. Należą do nich: kontrola importowanych owoców i roślin ozdobnych oraz zaprzestanie stosowania H. axyridis do zwalczania szkodników upraw.

Inwazji biedronki azjatyckiej na gospodarstwa domowe można zabiegać, uniemożliwiając jej wejście – stosuje się plombowanie lub zakrywanie drobną siatką wszystkich możliwych otworów. Imago (osobniki dorosłe) i larwy są stosunkowo duże i łatwe do rozpoznania, dlatego mogą być usuwane manualnie np. przy pomocy odkurzacza. Innym mechanicznym sposobem ograniczania występowania tego gatunku jest stosowanie pułapek świetlnych, ale ich skuteczność nie jest określona.

Chemiczne zwalczanie H. axyridis w uprawach, takich jak sady i winnice, nie ma zastosowania ze względu na negatywny wpływ środków owadobójczych na inne afidofagi i korzystne owady.

Biedronka azjatycka ma szereg wrogów naturalnych, które mogłyby zostać wykorzystane do kontrolowania jej populacji. Możliwość zwalczania tego gatunku przy pomocy metod biologicznych wymaga jednak dalszych badań.

Ciekawostki

• W ocenie ryzyka 31 egzotycznych wrogów naturalnych szkodników stosowanych w biologicznej ochronie roślin w Europie, H. axyridis zajęła drugie miejsce (wynika to m.in. z szerokiego spektrum gatunków-gospodarzy oraz z bezpośredniego i pośredniego wpływu na gatunki niedocelowe).
• Biedronka azjatycka nazywana jest też arlekinem lub harlekinem od angielskiej nazwy Harlequin ladybird.
• Osobnik dorosły biedronki azjatyckiej żyje przeciętnie ok. roku, a aktywność reprodukcyjną wykazuje przez ok. 3 miesiące.

 

Autorka dziękuje dr inż. Milenie Rusin za udostępnienie zdjęć do artykułu.

^Źródła:

^{Pruszyński G., Fiedler Ż. 2009. Biedronka azjatycka (Harmonia axyridis Pallas) – rzeczywistość i mity. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin, 49(4): 1966-1971.}

^{Przewoźny M., Barłożek T., Bunalski M. 2007. Harmonia axyridis (Pallas, 1773) (Coleoptera: Coccinellidae) new species of ladybird beetle for Polish fauna. Pol. Pismo Entomol., 76: 177-182.}

^{http://www.baza.biomap.pl/pl/taxon/species-harmonia_axyridis; dostęp 28.07.2017}

^{http://www.europe-aliens.org/speciesFactsheet.do?speciesId=50711#; dostęp 29.07.2017}

^{http://www.iucngisd.org/gisd/species.php?sc=668; dostęp 29.07.2017}