Kielisznik zaroślowy – nowy chwast w uprawach kukurydzy

Kielisznik zaroślowy jest rośliną należącą do rodziny powojowatych. Jest to roślina wieloletnia, jego żywotność to nawet 20-30 lat. Posiada pełzające rozłogi, z których wyrasta giętka, wijąca się łodyga o długości od 1 do nawet 7 m. Liście mają kształt strzałkowaty lub sercowaty, są ułożone skrętolegle i ostro zakończone. Śnieżnobiałe, bezwonne kwiaty o lejkowatym (jak kielich) kształcie wyrastają pojedynczo w kątach liści. Podczas deszczu i na noc kwiaty zamykają się. Kielisznik kwitnie od czerwca do września. Owocem jest brązowa torebka, w której znajdują się cztery prawie czarne nasiona o długości do 5 mm.

Pierwotnym obszarem występowania tego gatunku była najprawdopodobniej Eurazja. Obecnie to gatunek kosmopolityczny – występuje w prawie całej Europie (z wyjątkiem północnej Skandynawii), a jego liczne podgatunki i odmiany w obu Amerykach i Azji.  W Polsce kielisznik zaroślowy występuje na terenie całego kraju, chociaż w niektórych rejonach spotykany jest częściej – głównie na południu, a w innych rzadziej np. na obszarze Warmii i Mazur. Naturalnymi siedliskami kielisznika są brzegi cieków wodnych, pobocza dróg, wilgotne lasy, ogrody i miedze. Kielisznik często oplata ogrodzenia i żywopłoty, a także współtworzy tzw. zbiorowiska welonowe – wysokich, wijących się pnączy. Kielisznik preferuje gleby wilgotne i gliniaste, zasobne w azot oraz inne składniki pokarmowe. Jest rośliną lubiącą półcień i umiarkowanie ciepłe warunki klimatyczne.

Obecnie obserwuje się wkraczanie kielisznika na pola uprawne – głównie z kukurydzą i tytoniem, będącymi bardzo dobrymi roślinami podporowymi. Przewiduje się, że szkodliwość kielisznika będzie wzrastać, ze względu na rosnącą popularność uprawy kukurydzy. Jest to niepożądane z kilku powodów. Po pierwsze, w wyniku konkurencji z kukurydzą prowadzi do skrócenia kolb kukurydzy i poślednienia ziarna, przez co obniża plon. Dodatkowo oplatając rośliny kukurydzy siecią łodyg znacznie utrudnia zbiór mechaniczny. Kielisznik zawiera też trujące związki, które po przedostaniu się do paszy mogą powodować u zwierząt biegunki, pobudliwość, a w skrajnych przypadkach nawet śmierć. Smak i zapach kielisznika działają na zwierzęta odstraszająco, jednak po zmieleniu może stać się on praktycznie niewyczuwalny.
Kielisznik najczęściej pojawia się najpierw na obrzeżach pola sąsiadujących z rowami melioracyjnymi, miedzami bądź innymi wilgotnymi miejscami. Następnie opanowuje dalsze obszary pola, płożąc się w międzyrzędziach i wspinając na kukurydzę czy tytoń. Długi okres wegetacji obu gatunków uprawnych oraz ich monokulturowa uprawa sprzyjają wzmożonemu rozwojowi kielisznika.
Kielisznik jest też uciążliwym chwastem w wielu krajach europejskich, gdzie zachwaszcza uprawy roślin wieloletnich i sady. Europejscy rolnicy zauważają też, że kielisznik staje się coraz bardziej powszechnym chwastem w kukurydzy np. we Francji czy Holandii.
Dzięki zdolności do rozmnażania wegetatywnego poprzez kłącza ale i generatywnego, poprzez nasiona, kielisznik ma możliwość szybkiego rozprzestrzeniania. Kłącza rozdrobnione przez mechaniczne zabiegi uprawowe mogą zostać zawleczone w różne części pola uprawnego, dając początek nowym roślinom. Nasiona są przenoszone na znaczne odległości m.in. przez wodę.
Kielisznik zaroślowy nie jest dobrze znany rolnikom – gdy pojawi się w uprawie zwykle mylony jest, z bardzo podobnym do niego, powojem polnym. Jedną z cech, która umożliwia odróżnienie gatunków jest kolor kwiatów i zapach. Powój ma mniejsze kwiaty o jasnoróżowej koronie, przyjemnym zapachu oraz fioletowych pylnikach. Również blaszka liściowa powoju polnego jest krótsza i węższa niż u kielisznika o oszczepowatym lub lancetowatym kształcie. Poza tym oba gatunki preferują różne siedliska – kielisznik występuje zwykle na obszarach wilgotniejszych, a powój na terenach bardziej suchych.

Mechaniczne i chemiczne zwalczanie kielisznika jest trudne ze względu na ogromny potencjał regeneracyjny chwastu. Wśród zabiegów agrotechnicznych polecana jest głęboka orka w celu zniszczenia podziemnych rozłogów. Zabieg ten może okazać się jednak nieskuteczny, jeśli rozłogi znajdują się poniżej warstwy ornej. Do zwalczania kielisznika wykorzystuje się też selektywne jak i nieselektywne herbicydy, jak 2,4-D, dikamba, glifosat i imazapyr.
W walce z kielisznikiem ważna jest profilaktyka mająca na celu zapobieganie wkraczaniu i rozprzestrzenianiu się chwastu na pola uprawne m.in.: staranne przygotowanie pola przed siewem lub wprowadzenie do zmianowania zwartych międzyplonów ścierniskowych i ozimych, skutecznie zagłuszających rozwój pnącza.

^{Źródła:
Gala-Czekaj D, Gąsiorek M, Halecki W, Synowiec A. Calystegia sepium – an expansive weed of maize fields near Krakow. Acta Agrobot. 2016;69(4):1690. http://dx.doi. org/10.5586/aa.1690
Rahman A, James TK, Mellsop JM, Pyke N. Management of Oxalis latifolia and Calystegiasepium in maize. N Z Plant Prot. 2002;55:235–240.
Rask AM, Andreasen C. Influence of mechanical rhizome cutting, rhizome drying, and burial at different developmental stages on the regrowth of Calystegia sepium. Weed Res. 2007;47:84–93. http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-3180.2007.00539.x}