Łany dominujących w strukturze zasiewów w Polsce zbóż, zachwaszczone są przez większą liczbę gatunków dwuliściennych niż jednoliściennych. Mimo to można założyć, że szkodliwość tych klas chwastów w zbożach jest bardzo zbliżona. Wynika to z systematyki. Kłopotliwe jest znalezienie selektywnych środków, które zwalczałyby trawy w zbożach. O tytuł “najgroźniejszego gatunku jednoliściennego w łanie zboża ozimego” z pewnością konkurują trzy gatunki: miotła zbożowa, wyczyniec polny i stokłosa żytnia, która powraca w ostatnich latach na pola. To właśnie jej poświęcony zostanie ten krótki wpis.  

Stokłosa żytnia (Bromus secalinus L.) była w Polsce w przeszłości dość pospolitym gatunkiem zachwaszczającym ekstensywne uprawy zbóż ozimych (głównie łan żyta). Od lat 70. do końca XX wieku, odnotowano systematyczne zanikanie tego gatunku z pól uprawnych. Tłumaczono to przede wszystkim stosowaniem dobrze oczyszczonego materiału siewnego. Stokłosa żytnia znalazła się nawet w 2006 roku na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Uzyskała tam kategorię gatunku zagrożonego wyginięciem. Aktualnie nie figuruje na liście, a w literaturze oraz przez samych rolników odnotowywany jest wyraźny wzrost występowania tego gatunku w zachwaszczeniu pól uprawnych. Lokalnie stokłosa żytnia jest traktowana wręcz jako gatunek ekspansywny. 

Stokłosa żytnia jest to samopylny jednoroczny (niektóre źródła podają, że może być dwuletni) chwast z rodziny wiechlinowatych. Jest typowym speirochorem, czyli gatunkiem rozprzestrzeniającym się z materiałem siewnym. Rośnie przede wszystkim w łanach zbóż ozimych, rzadziej na przydrożach, ugorach, rowach. Zachwaszcza przede wszystkim łany ozimin: pszenicy oraz żyta, czyli roślin uprawnych o różnych, bardzo skrajnych wymaganiach glebowych. Preferuje gleby wilgotne, umiarkowanie żyzne, lekkie jak i ciężkie, o odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego. Aktualnie początkowo stokłosę żytnią można zaobserwować przede wszystkim na obrzeżach pól uprawnych. W kolejnych latach “wchodzi” coraz głębiej w pole. Dodatkowo jej występowaniu sprzyjają uproszczenia uprawy. Dlaczego? Ponieważ ziarniaki stokłosy żytniej wschodzą z niewielkich głębokości. Większość źródeł podaje głębokość do 5 cm (maksymalna 12 cm).    

Stokłosa żytnia osiąga wysokość od 30 do 120 cm. Źdźbła są prosto wzniesione, nagie. Liście z wierzchu oraz na brzegu są skąpo owłosione, u nasady z krótkim języczkiem i nagą pochwą. Kwiatostanem jest wzniesiona wielokłoskowa wiecha o długości do 20 cm, która po przekwitnięciu jest jednostronnie zwieszona. Gałązki wiechy są szorstkie. Owocem są ciemnobrunatne, dość grube ziarniaki.

Rozpoznanie w fazie siewki gatunku jednoliściennego nie jest proste. Jest jednak kilka cech, które mogą ułatwić identyfikację. Jak rozpoznać siewkę stokłosy żytniej?

Jej pierwszy liść jest równowąski, ostro zakończony o długości 6-9 cm, szerokości 0,2-0,3 cm. Blaszka liściowa jest żółtawozielona, brzegiem szorstka, pokryta długimi, odstającymi włoskami. Pochwa liściowa jest naga, zamknięta, często czerwonawa. Języczek u stokłosy żytniej jest krótki (1-2 mm), błoniasty i postrzępiony.   

Ciekawostki:

- inna nazwa: stokłosa kostrzewa, kłosówka polna

- na pola dostawała się głównie z materiałem siewnym

- w okresach wielkiego głodu z ziarna stokłosy zbieranego na ugorach, przydrożach i w rowach sporządzano zacierkę, kaszę i wypiekano trochę gorzki, ale jadalny, szybko czerstwiejący chleb.