Obcy atakują!

Część I - Wprowadzenie

Co to są gatunki inwazyjne?

Gatunki inwazyjne są to zazwyczaj obce gatunki roślin lub zwierząt, które zostały celowo lub przypadkowo wprowadzone na nowy obszar występowania, poza rodzimy zasięg geograficzny. Cechą wspólną gatunków inwazyjnych jest ich znaczna ekspansywność (szybkość rozprzestrzeniania) oraz wykształcenie szeregu przystosowań do nowych warunków życia. Inwazyjne rośliny stanowią duże zagrożenie dla rodzimej flory, konkurując z nią o miejsce bytowania m.in.: o wodę, światło, składniki pokarmowe. Dotychczas większość inwazyjnych chwastów odnotowywana była na terenach ruderalnych (tj. poddanych intensywnej działalności człowieka, jak np. drogi i przydroża, tereny kolejowe, hałdy i tereny przemysłowe). Obecnie coraz częściej obserwuje się wkraczanie inwazyjnych gatunków chwastów na tereny rolnicze.

Najważniejsze gatunki inwazyjne roślin w Polsce:

• barszcz Sosnowskiego,
• barszcz Mantegazziego,
• czeremcha amerykańska,
• kolczurka klapowana,
• nawłoć kanadyjska,
• nawłoć olbrzymia,
• niecierpek drobnokwiatowy,
• niecierpek gruczołowaty,
• rdestowiec ostrokończysty,
• rdestowiec sachaliński,
• robinia akacjowa,
• rudbekia naga.

Pochodzenie i introdukcja

Rośliny inwazyjne występujące w Polsce zostały sprawdzone do Europy, a następnie samorzutnie rozprzestrzeniły się z krajów introdukcji (wprowadzenia) po różnych częściach kontynentu europejskiego i dotarły do Polski. Pierwotny zasięg występowania większości inwazyjnych chwastów obejmuje Amerykę Północną, stąd pochodzą m.in.: oba gatunki nawłoci i robinia akacjowa. Duża część inwazyjnych roślin pochodzi także z Azji m.in.: rdestowce, niecierpki i barszcze. Czas introdukcji większości „obcych” do Europy przypada na okres pomiędzy II poł. XIX w. a II poł. XX w., natomiast do Polski zwykle kilka dekad później. Głównym celem wprowadzenia inwazyjnych roślin było wykorzystanie ich jako rośliny ozdobne np. nawłoć olbrzymia i kanadyjska czy niecierpek drobnokwiatowy lub jako rośliny paszowe np. barszcz Sosnowskiego. Dalsza droga rozprzestrzenia tych gatunków polegała albo na ich „ucieczce” z ogrodów botanicznych czy parków, albo na zaniechaniu ich upraw i niezniszczeniu rosnących okazów.

Przystosowanie do nowych warunków

Sukces ekologiczny inwazyjnych chwastów polega na umiejętności wykształcenia przez nie szeregu przystosowań do nowych, odmiennych od rodzimych, warunków bytowania (klimatycznych i glebowych). Cechą charakterystyczną roślin inwazyjnych jest często zdolność do dwojakiego sposobu rozmnażania – wegetatywnego, tj. poprzez kłącza – zgrubiałe podziemne pędy, jak i generatywnego, poprzez nasiona. Przykładami takich roślin są oba gatunki nawłoci. Dodatkowo chwasty inwazyjne potrafią  wytwarzać bardzo duże ilości nasion (np. jedna roślina barszczu Sosnowskiego może wytworzyć nawet 20 000 nasion), które nie tylko zachowują długą żywotność, ale także mogę być transportowe przez wodę, wiatr, zwierzęta.

Szkodliwość

Oddziaływanie inwazyjnych gatunków roślin na gatunki rodzime polega na zagłuszaniu, a w dalszej kolejności wypieraniu przedstawicieli polskiej flory z zajmowanych siedlisk. Ekspansja inwazyjnych roślin polega na tworzeniu zwartych, jednogatunkowych łanów, gdzie wzrost i rozwój rodzimych roślin, ze względu na brak dostępu do światła czy wody jest utrudniony, a z czasem niemożliwy. Obecnie inwazyjne chwasty najczęściej spotyka się na miedzach pomiędzy polami uprawnymi, rzadziej obserwuje się wkraczanie tych gatunków na użytki rolne.

Zwalczanie

Cały czas zarówno w Polsce, jak i w różnych częściach świata trwają badania, mające na celu znalezienie efektywnych metod zwalczania inwazyjnych chwastów. Obecnie najczęściej wykorzystywane są metody mechaniczne i chemiczne.

W kolejnych artykułach postaram się przybliżyć m.in. występowanie, szkodliwość i możliwości zwalczania poszczególnych inwazyjnych gatunków chwastów odnotowywanych w Polsce. Zapraszam serdecznie do lekturyJ