Rdestowiec ostrokończysty, sachaliński i pośredni

W Polsce występują trzy inwazyjne gatunki rdestowców – rdestowiec ostrokończysty (nazywany też japońskim, Reynoutria japonica Houtt.), rdestowiec sachaliński (Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai) oraz mieszaniec ww. gatunków – rdestowiec pośredni (inaczej czeski, Reynoutria × bohemica Chrtek & Chrtkova). Podobnie jak opisane już na naszym blogu inwazyjne nawłocie, barszcze czy niecierpki, rdestowce również są gatunkami obcego pochodzenia, zadomowionymi w polskiej florze, charakteryzującymi się dużą ekspansywnością w kolonizowaniu nowych terenów.

Inwazyjne rdestowce są do siebie bardzo podobne – odróżnienie ich amatorskim okiem nie jest łatwe. Najprostszą cechą, która może służyć do identyfikacji R. japonica i R. sachalinensis jest wielkość blaszki liściowej. U rdestowca ostrokończystego liście zwykle osiągają ok. 15 cm długości i 10 cm szerokości, natomiast u rdestowca sachalińskiego mają nawet 30-40 cm długości i 15-25 cm szerokości.

Pochodzenie i introdukcja

Reynoutria japonica i R. sachalinensis pochodzą z Azji Wschodniej. Pierwotny zasięg występowania rdestowca ostrokończystego obejmuje Japonię, Tajwan, Koreę, północne Chiny oraz daleki wschód Rosji, a rdestowca sachalińskińskigo rosyjską wyspę Sachalin i japońskie wyspy Honsiu i Hokkaido. Oba rdestowce introdukowano do Europy jako rośliny ozdobne. Rdestowiec japoński został sprowadzony prawdopodobnie w 1825 r. do Wielkiej Brytanii (stąd pochodzi pierwsza informacja o tym gatunku w Europie). Rdestowca sachalińskiego przywieziono z Sachalinu do Petersburga w 1864 r., natomiast kilka lat później sprowadzono go także do Wielkiej Brytanii. Zarówno rdestowiec ostrokończysty, jak i sachaliński zostały przywiezione do krajów europejskich, w tym do Polski, jako rośliny dekoracyjne ogrodów botanicznych. Z biegiem czasu „uciekły” z uprawy i samorzutnie, z dużą ekspansywnością, rozprzestrzeniły się w środowisku.

Występowanie w Polsce

Pierwsza udokumentowana informacja (zbiór zielnikowy z Gniezna) o rdestowcu ostrokończystym w Polsce pochodzi z roku 1882. Po około dziesięciu latach od introdukcji gatunek był notowany na Dolnym Śląsku, Wybrzeżu Bałtyckim, a po około dwudziestu latach w licznych stanowiskach na Górnym Śląsku. Pierwsza wzmianka o R. sachalinensis na terenie naszego kraju pochodzi z 1903 r. z obszaru Polski Północno-Zachodniej. Czas powstania mieszańca ww. gatunków – rdestowca pośredniego, nie jest dokładnie znany. Skrzyżowanie rdestowca ostrokończystego i sachalińskiego miało miejsce w Polsce w I lub II poł. XX w (po raz pierwszy gatunek został opisany w Czechach w latach 80-tych XX w.).

W naszym kraju gatunkiem występującym znacznie częściej i częściej wkraczającym do nowych siedlisk jest rdestowiec ostrokończysty. Preferowanym typem siedlisk przez oba inwazyjne rdestowce są wilgotne brzegi cieków i zbiorników wodnych oraz tereny ruderalne – m.in. nasypy kolejowe, przydroża, nieużytki. Rdestowiec sachaliński obserwowany jest na obszarach dawnych posiadłości ziemskich, gdzie w XX w. był sadzony. R. japonica i R. sachalinensis mogą występować również na łąkach i lasach łęgowych (szczególnie na obrzeżach).

Szkodliwość

Stopień inwazyjności rdestowców na terenie Polski określony m.in. na podstawie zasięgu występowania, wielkości populacji, typów kolonizowanych siedlisk i rodzaju powodowanego zagrożenia jest bardzo wysoki. Gatunki te cechuje jedynie nieznacznie niższy poziom inwazyjności niż barszcz Sosnowskiego i Mantegazziego (które zostały sklasyfikowane jako najbardziej inwazyjne w Polsce).

Rdestowce stanowią duże zagrożenie dla bioróżnorodności naturalnych ekosystemów. Wszystkie trzy, a szczególnie rdestowiec ostrokończysty (najczęściej występujący), negatywnie wpływają na skład i bogactwo gatunkowe zbiorowisk roślinnych. Rdestowce cechuje silny wzrost wegetatywny – pędy bardzo szybko wyrastają z kłączy i mogą przerastać nawet betonowe powierzchnie (powodując bezpośrednie straty ekonomiczne). Z kolei kłącza tworzą rozbudowaną sieć rozłogów o długości 5-20 m i głębokości do 3 m. Cechą charakterystyczną rdestowców jest także zdolność do szybkiej regeneracji rośliny nawet z kilkucentymetrowego fragmentu kłącza czy pędu. Pojawienie się tak ekspansywnych gatunków w zbiorowisku doprowadza do zagłuszenie i wypierania pozostałych roślin, a z czasem powstania zwartych rdestowcowych monokultur.

Zwalczanie

Do zwalczania inwazyjnych R. japonica, R. sachalinensis i R. ×bohemica najczęściej stosowane są metody mechaniczne, tj.: koszenie, ręczna wycinka, wykopywanie całych roślin, usuwanie gleby z kłączami i przekopywanie podłoża. Skuteczność tych metod została oceniona w przypadku rdestowca ostrokończystego jako wysoka, pod warunkiem powtarzania ww. zabiegów przez kilka sezonów wegetacyjnych. Mechaniczne ograniczania występowania rdestowców jest procesem pracochłonnym i wymagającym dużych nakładów finansowych, jednak kluczową zaletą tych metod jest ich niechemicznych charakter, a co za tym idzie – brak negatywnego wpływu na środowisko.

Drugą grupą metod służących eliminowaniu rdestowców są metody chemiczne – stosowanie herbicydów. Wykorzystanie chemicznych środków jest jednak zabronione nad brzegami cieków i zbiorników wodnych, gdzie rdestowce bardzo często występują oraz w terenach chronionych. Zaleca się też stosowanie metod selekcyjnych (np. wstrzykiwanie dopędowe herbicydów) – niestety zabiegi te są bardzo czaso- i pracochłonne, a ich skuteczność jest niezadawalająca.

Najskuteczniejsze w zwalczaniu rdestowców jest łączenie metod mechanicznych i chemicznych, czyli wykorzystanie tzw. metod kompleksowych. Wykonywanie ww. zabiegów niechemicznych i chemicznych kilkakrotnie w ciągu roku, często przez kilka sezonów wegetacyjnych, przynosi oczekiwane efekty w postaci zniszczenia stanowiska rdestowców.

Ciekawostki

• W literaturze występuje bardzo wiele synonimów nazw rodzajowych i gatunkowych rdestowców, szczególnie w przypadku japonica. Najczęściej rdestowce (niepoprawnie) nazywane są rdestami (Polygonum) lub rdestówkami (Fallopia).
• Dzienny przyrost pędów rdestowców w okresie wiosennym wynosi ok. 3 cm.
• Trwają badania nad możliwościami wykorzystania tych gatunków jako roślin energetycznych ze względu na szybki przyrost biomasy i jej wysoką wartość energetyczną.
• W Wielkiej Brytanii działki przeznaczone do sprzedaży, na których występują inwazyjne rdestowce, są tańsze od gruntów wolnych od tych roślin, co wynika z kosztownych zabiegów ich usuwania.
• Rdestowce są roślinami miododajnymi, cenionymi przez pszczelarzy ze względu na późny czas kwitnienia (sierpień-wrzesień).
• Biorąc pod uwagę zdolność do akumulowania metali ciężkich inwazyjne Reynoutria mogą być wykorzystywane w fitoremediacji (oczyszczaniu) gleb skażonych.

 

^Źródła:

^{Kirpluk I. 2014. Gatunki z rodzaju rdestowiec Reynoutria spp. s. 61-63. W: „Inwazyjne gatunki roślin w Kampinoskim Parku Narodowym i w jego sąsiedztwie” (A. Otręba, D. Michalska-Hejduk, red.). Kampinoski Park Narodowy, Izabelin, 120 ss.}

^{Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Wyd. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, 197 ss.}

http://www.iop.krakow.pl/ias/gatunki/143

http://www.iop.krakow.pl/ias/gatunki/144

https://www.nobanis.org/globalassets/speciesinfo/r/reynoutria-japonica/reynoutria_japonica2.pdf