Środki ochrony roślin – nie taki pestycyd straszny

Środki ochrony roślin (SOR) stanowią łatwy i szybki sposób na ograniczenie pojawiających się zagrożeń nie tylko w rolnictwie, ale również w przydomowych ogródkach, warzywnikach czy sadach. Każdy rolnik prędzej czy później korzysta z dobrodziejstw, jakie niosą ze sobą SOR a coraz powszechniejsza ich dostępność na rynku zwiększa liczbę osób mających z nimi kontakt.
W ostatnich czasach wokół SOR pojawiło się wiele mitów, zniechęcających do ich stosowania. Ten pierwszy artykuł z serii ma na celu przybliżenie czytelnikom procesu rejestracji i wprowadzania SOR do obrotu.
Myślę, że nieliczne grono osób jest świadome, które preparaty klasyfikuje się jako środki ochrony roślin oraz jak aktualnie przebiega proces ich wprowadzania na rynek. Jest to proces wieloletni, wieloetapowy i zapewniający bezpieczeństwo stosowania tych preparatów.

W czerwcu 2011 roku na obszarze Unii Europejskiej przestały obowiązywać dwie dyrektywy regulujące proces wprowadzania środków ochrony roślin na rynek: Dyrektywa Rady 91/414/EWG z dnia 15 lipca 1991 r. ustanawiająca przepisy dotyczące środków ochrony roślin i substancji czynnych zawartych w tych środkach oraz Dyrektywa Rady 79/117/EWG zakazująca wprowadzania do obrotu i stosowania środków ochrony roślin zawierających niektóre substancje czynne. Obie dyrektywy zastąpione zostały nowym Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczącym wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin.

Niniejsze rozporządzenie odnosi się do „środków w postaci, w jakiej są one dostarczane użytkownikowi, składających się z substancji czynnych, sejfnerów lub synergetyków lub zawierających te składniki”, których zadaniem jest:
1. Ochrona roślin lub produktów roślinnych przed wszelkimi organizmami szkodliwymi lub zapobieganie działaniu takich organizmów, chyba że głównym przeznaczeniem takich produktów jest utrzymanie higieny, a nie ochrona roślin lub produktów roślinnych;
2. Wpływanie na procesy życiowe roślin, na przykład poprzez substancje działające jako regulatory wzrostu, inne niż substancje odżywcze;
3. Zabezpieczanie produktów roślinnych w zakresie, w jakim takie substancje lub środki nie podlegają szczególnym przepisom wspólnotowym dotyczącym środków konserwujących;
4. Niszczenie niepożądanych roślin lub części roślin z wyjątkiem glonów, chyba że dane środki są stosowane na glebę lub wodę w celu ochrony roślin;
5. Hamowanie lub zapobieganie niepożądanemu wzrostowi roślin z wyjątkiem glonów, chyba że dane środki są stosowane na glebę lub wodę w celu ochrony roślin.
Rozporządzenie to ma również zastosowanie do substancji obojętnych oraz adiuwantów.
Wprowadzenie nowego rozporządzenia miało na celu zastąpienie krajowych przepisów oraz ujednolicenie procesu rejestracji i rynku środków na terenie Unii Europejskiej. Proces ten wiązał się również ze znacznym skróceniem czasu niezbędnego do wprowadzenia środka ochrony roślin na rynek.

Główne założenia nowego rozporządzenia to:
1. wprowadzenie rejestracji strefowej dzięki podziałowi państw członkowskich UE na 3 strefy współpracy w zakresie rejestracji środków (północna, centralna i południowa) na podstawie podobieństw w agrotechnice, ochronie roślin i warunków klimatycznych.
Polska zaliczona została do strefy centralnej obok takich państw jak: Belgia, Czechy, Niemcy, Irlandia, Luksemburg, Węgry, Holandia, Austria, Rumunia, Słowenia, Słowacja i Wielka Brytania.
Dzięki rejestracji strefowej pojawiła się możliwość autoryzacji środka przy ocenie wniosku rejestracyjnego dokonanego tylko przez jedno państwo we współpracy z pozostałymi krajami leżącymi w danej strefie rejestracyjnej;
2. wprowadzenie wzajemnego uznawania zezwoleń w ramach procedury wzajemnego uznawania „dla tego samego środka ochrony roślin, takiego samego zastosowania i przy zastosowaniu porównywalnych praktyk rolnych w innym państwie członkowskim”;
3. wprowadzenie zmian w dokumentacji, wnioskach oraz zasadach oceny środków ochrony roślin, substancji czynnych, sejfnerów, synergetyków, składników obojętnych i adiuwantów.

I jeszcze na koniec garść definicji:
Środki ochrony roślin (SOR), są to substancje chemiczne służące do kontroli liczebności agrofagów, takich jak chwasty, owady roślinożerne czy grzyby patogeniczne. Na rynku są dostępne w postaci tzw. preparatów handlowych.

Substancja czynna, zwana też substancją biologicznie aktywną, to ten składnik SOR, który odpowiada za efekt toksyczny.
Oprócz substancji czynnej każdy SOR składa się z nośnika – substancji nietoksycznej dla agrofaga, ale ułatwiającej aplikację preparatu. Czasem SOR zawiera też adjuwant – czyli związek (lub związki) wspomagające i poprawiające toksyczne działanie substancji czynnej (tzw. synergetyki) lub poprawiające właściwości fizykochemiczne SOR (tzw. surfaktanty).

Surfaktanty, czyli związki powierzchniowo czynne, są odpowiedzialne np. za lepsze nawilżenie liścia czy za zmniejszenie napięcia powierzchniowego kropel SOR na opryskiwanej powierzchni.

Sejfner to związek (związki), które chronią roślinę uprawną przed toksycznym działaniem substancji czynnej. W Polsce sejfnery są składnikiem preparatów handlowych, i nie są sprzedawane oddzielnie.