Uprawa cebuli

Uprawa cebuli

Cebula (Allium cepa L.) należąca do rodziny amarylkowatych jest warzywem uprawianym na skalę światową, o dużym znaczeniu gospodarczym. Prawidłowa nazwa botaniczna to czosnek cebula, gdyż jest to warzywo należące do rodzaju czosnek (Allium). W praktyce stosuje się jednak nazwę cebula lub cebula zwyczajna. W Polsce produkuje się ją corocznie na areale około 30-35 tys. ha. Cebula ma charakterystyczne walory smakowe i jest używana pod różną postacią do przygotowania bardzo wielu potraw, a w dodatku jest warzywem bardzo zdrowym, bogatym w witaminy. W związku z tym, że cebula jest spożywana przez ludzi, powinna być wysokiej jakości oraz trwałości w przechowywaniu. Za powyższe cechy odpowiada przede wszystkim dobór odpowiednich odmian do warunków uprawy. Plantatorzy powinni też w jak największej mierze korzystać z najnowszych osiągnięć nauki i technik uprawy cebuli. Wszystkie warzywa, jak i cebulę, należy uprawiać wykorzystując postęp biologiczny i, w sposób zrównoważony, postęp technologiczny uprawy, dotyczący nawożenia i ochrony przed szkodnikami i chorobami, niezagrażające środowisku naturalnemu.

Wymagania glebowe i klimatyczne oraz stanowisko w zmianowaniu dla cebuli

Cebula jest warzywem klimatu umiarkowanego, które wymaga żyznej (nie gorszej niż klasa IVa), aczkolwiek stosunkowo lekkiej gleby, najlepiej próchnicznej (tj. czarnoziemy, czarne ziemie, mady średnie, gleby gliniasto-piaszczyste, lessowe, aż wreszcie torfowe), a co więcej także odpowiednio wilgotnej. Ziemia zbyt ciężka, tworząca na swojej powierzchni tzw. „skorupy” nie jest zalecana do uprawy cebuli ze względu na fakt, iż utrudnia ona wschody i początkowy wzrost cebuli. Cebula kiełkuje już nawet przy 5-6 °C, ale najbardziej optymalna temperatura wynosi około 20°C. Przy okresie wzrostu szczypioru optymalna temperatura wynosi 12-15°C, zaś w trakcie formowania cebul najlepszą temperaturą jest 16-20°C. Wyższa temperatura jest najbardziej pożądana w czasie załamywania szczypioru i dojrzewania. Cebula jest wrażliwa na wiosenne przymrozki. Susza powoduje negatywne skutki na każdym etapie wzrostu i rozwoju cebuli. Brak wody w okresie wschodów zmniejsza liczbę roślin w przeliczeniu na jednostkę powierzchni, zaś w trakcie formowania cebul wpływa na ich masę jednostkową. Z kolei przed samym zbiorem cebuli ma miejsce sytuacja odwrotna, gdyż nadmiar wody może przyczynić się do opóźnienia dojrzewania.

Cebula powinna być uprawiana najlepiej w drugim lub w pierwszym roku po nawożeniu obornikiem, i co 3-4 lata na tym samym stanowisku. Nie powinna być także uprawiana bezpośrednio po innych warzywach cebulowatych, głównie ze względu na dużo większą możliwość pojawienia się chorób i szkodników cebuli. Bardzo dobrym przedplonem dla cebuli jest przede wszystkim groch, fasola, ogórek, burak, marchew, pomidor, kalafior, facelia, kukurydza, zboża (głównie pszenica i jęczmień) i rzepak. Nie zaleca się uprawy cebuli po pietruszce, selerze, bobie i bobiku, ziemniakach oraz owsie. Ważne jest także, żeby cebula była uprawiana na stanowiskach przewiewnych z dala od zbiorników wodnych i drzew.

Wybór odmiany cebuli

Na rynku aktualnie dostępnych jest ponad 50 różnych odmian cebuli. Przy wyborze odmiany cebuli należy się kierować panującymi na danym terenie warunkami klimatycznymi i glebowymi. Odmiany są różne zarówno dla danego obszaru, terminu siewu (letni czy ozimy), sposobu siewu (z nasion czy z dymki) oraz przeznaczenia plonu (do bezpośredniego spożycia, do dłuższego przechowywania czy do dalszego przerobu np. suszenie, mrożenie). Należy także pamiętać o sile kiełkowania, która powinna wynosić przynajmniej 85%, aczkolwiek należy wybierać nasiona z siłą kiełkowania na poziomie 90, a nawet 95%. Prawidłowy dobór odmian cebuli przełoży się na wysokość i jakość otrzymanych plonów, a co za tym idzie również na opłacalność uprawy (aspekt bardzo ważny dla rolnika). Przy wyborze odmiany cebuli na dany teren można sugerować się Listą Odmian Zalecanych do Uprawy w danym województwie tworzoną przez Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe i Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych.

Uprawa roli pod cebulę

Najbardziej popularna na terenie Polski jest uprawa z siewu wiosennego i ta metoda zostanie omówiona poniżej. Najważniejszą kwestią w uprawie cebuli jest przede wszystkim staranne przygotowanie roli z zachowaniem terminowości wykonywanych zabiegów agrotechnicznych. Uprawa  gleby na siew cebuli rozpoczyna się już po zbiorze przedplonu. Jeżeli przedplonem dla cebuli były warzywa, rośliny szybko schodzące z pola czy zboża, to konieczne jest wykonanie podorywki z bronowaniem lub gruberowanie na głębokość 8 cm w celu przykrycia resztek pożniwnych i ograniczenia utraty wody z gleby, szczególnie podczas suszy. W przypadku zbóż, gdzie słoma nie została zebrana z pola, należy wykonać oprysk mocznikiem (w ilości około 250-300 kg/ha) lub nawozem płynnym saletrzano-mocznikowym RSM (w ilości około 100 kg/ha). Po tak wykonanych zabiegach można również jako międzyplon posiać gorczycę lub facelię, którą należy przyorać późną jesienią lub zastosować nawożenie obornikiem. Z kolei jeżeli przedplonem są warzywa późno schodzące z pola, jak np. burak, to należy zastosować uprawę stanowiska za pomocą kultywatora. Najważniejszym zabiegiem agrotechnicznym w uprawie cebuli jest orka jesienna na głębokość do 30 cm. Wiosną istotną rolę pełnią także wszystkie etapy uprawki przedsiewnej. Prawidłowo uprawiona gleba pod siew cebuli powinna być powierzchniowo spulchniona na głębokość około 5cm, a głębiej bardziej zwarta. W tym celu stosuje się agregat uprawowy najlepiej z wałem strunowym, zaś po nawożeniu pola także kultywator oraz brona. Wszelkie czynności wiosenne powinny być wykonane jak najwcześniej.

Nawożenie cebuli

Ważną kwestią w optymalnym nawożeniu cebuli jest pH gleby, które powinno wynosić od 6,5 do 7. Jeżeli jest to pH niższe, to należy wykonać wapnowanie - najlepiej jesienią. W związku z tym planując uprawę cebuli, ten parametr powinien być sprawdzony dużo wcześniej. Cebula jest bardzo czuła na brak w glebie składników pokarmowych tj.: azot (brak wzrostu, żółknięcie), fosfor (powolny wzrost), potas (brązowienie wierzchołków szczypioru). Jeżeli stosuje się nawożenie organiczne w postaci obornika to powinno wynosić ono około 40 t/ha. Do nawożenia można także użyć kompostu. Z kolei, jeżeli się takiego nawożenia nie stosuje, to można je częściowo zastąpić międzyplonem (np. mieszanki roślin motylkowatych), a pozostałe lub całe zapotrzebowanie na składniki pokarmowe cebuli uzupełnić poprzez nawożenie mineralne. Zakres odpowiedniej dawki azotu waha się w przedziale 140-210 kg/ha, przy czym ilość ta powinna być podzielona na dwie części, gdzie jedną sieje się przedwegetacyjnie (kilka dni przed siewem), a drugą pogłównie (w 1-4 fazie liścia czyli mniej więcej koniec maja początek czerwca). Nawożenie azotem może mieć formę saletrzaku lub saletry amonowej. Oprócz azotu cebulę należy również nawozić fosforem (w ilości około 100-150 kg P₂O₅ na 1 ha) i potasem (w ilości 100-250 kg K₂O/ha w zależności od rodzaju gleby). Coraz częściej rolnicy decydują się również stosować nawozy wieloskładnikowe, które są wzbogacone w różne mikroelementy (szczególnie Mg), które wpływają pozytywnie na wzrost cebuli. Przy nawożeniu mineralnym bardzo ważny jest termin jego wykonywania, gdyż zbyt późne nawożenie wpływa na wydłużenie się okresu wegetacji i pogorszenie jakości i trwałości przechowalniczej cebuli.

Siew cebuli

Po odpowiedniej uprawie roli oraz doborze nasion istotną kwestią jest także termin siewu cebuli, który optymalnie przypada na okres pomiędzy 5 a 20 kwietnia. Gdy ciepłe pogody zaczną się wcześniej, siew cebuli można przyśpieszyć, ale trzeba uważać na wiosenne przymrozki, które mogą przyczynić się do słabych i nierównomiernych wschodów. Cebulę można siać w systemie rzędowym lub pasowo-rzędowym (bardziej popularny). W przypadku siewu rzędowego rozstaw pomiędzy rzędami powinien wynosić 30 lub 45 cm, zaś w przypadku siewu pasowo-rzędowego mogą być dwa warianty szerokości pasa (inaczej rozstaw kół ciągnika), gdzie pierwszy wynosi 135 cm i posiada 3 lub 4 rzędy, a drugi wynosi 150 cm oraz posiada 4 lub 5 rzędów. Najlepiej sprawdza się drugi wariant, gdzie szerokość pomiędzy skrajnymi rzędami pasów wynosi 54 lub 55 cm, co umożliwia swobodny wjazd traktorem bez uszkodzeń od kół, które zdarzają się w uprawie cebuli. Nasiona cebuli powinny zostać wysiane na głębokość około 2-2,5 cm w przypadku gleb cięższych, zaś w przypadku gleb lżejszych na głębokość około 3-3,5 cm. Jeżeli chodzi o ilość wysiewanych nasion, to jest on różny i waha się w zależności od odmiany od 875 do 1125 tys. sztuk na 1ha, czyli około od 3 do 4 kg/ha. Na wschody cebuli należy czekać od 12 do 24 dni (średnio pojawia się ona po 18 dniach).

Zabiegi pielęgnacyjne uprawy cebuli

Po siewie rolnik musi przeprowadzać kolejne zabiegi pielęgnacyjne uprawy cebuli, do których należą przede wszystkim: spulchnianie gleby (np. poprzez bronowanie uprawy broną tzw. „chwastownikiem”), nawożenie pogłówne oraz w miarę potrzeb nawadnianie, gdyż cebula ma słabo i płytko rozwinięty system korzeniowy.

Ochrona cebuli przed zachwaszczeniem i szkodnikami

Wszelkie wykonywane przez rolnika zabiegi ochrony roślin przed agrofagami powinny być wykonywane w taki sposób, by ograniczyć ich zużycie do niezbędnego minimum. W pierwszej kolejności w uprawie cebuli powinno zwrócić się uwagę na profilaktykę przeciw nadmiernym ilościom chwastów, szkodników i chorób, np. poprzez zmianowanie pól i staranną uprawę. Każde zachwaszczenie uprawy cebuli, szczególnie we wczesnej fazie wzrostu powoduje duże straty plonach. Chwasty mogą pojawić się już nawet przed wschodami cebuli, więc należy po siewie wykonać oprysk herbicydem doglebowo. W razie potrzeby w przypadku wilgotnej wiosny mechaniczne i ręczne odchwaszczanie powinno odbyć się możliwie jak najwcześniej po wschodach cebuli, ale nie później aniżeli po wykształceniu się liścia flagowego. W celu wtórnego odchwaszczenia uprawy cebuli w fazie 3, a najlepiej 4 liści można powtórnie wykonać zabieg herbicydem w odpowiedniej dawce, zależnej od zastosowanej substancji czynnej. O ochronie przed chwastami rolnik powinien pamiętać już na jesieni roku poprzedzającego siew cebuli, stosując wówczas oprysk herbicydem zwalczający szczególnie perz i chwasty dwuliścienne. Należy również zaznaczyć, iż jeden zabieg herbicydem nie będzie chronił plantacji cebuli przez cały okres wegetacyjny, w związku z tym, ochrona cebuli powinna być procesem wieloetapowym (np. połączenie ochrony herbicydowej z pieleniem ręcznym) i przemyślanym, dostosowanym do zmiennej pogody. Plantacje cebuli należy także chronić przed chorobami oraz szkodnikami m.in. poprzez zaprawianie nasion środkami owadobójczymi z dodatkiem fungicydów. Do najczęstszych gatunków szkodników uprawy cebuli zalicza się: śmietkę cebulankę, wgryzkę szczypiorka, rolnice (rolnice zbożówki, tasiemki, czopówki, gwoździówki, panewki), wciornastki tytoniowce, chowacze szczypioraki, niszczyki zjadliwe. Zaś do chorób uprawy cebuli zalicza się: zgorzele siewek cebuli, mączniaka rzekomego, zgniliznę szyjki cebuli (szara pleśń), głownię cebuli, białą zgniliznę, fuzaryjną zgniliznę cebuli (fuzaryjne gnicie cebuli od piętki), różową zgniliznę korzeni cebuli i pora, alternariozę, antraknozę i niektóre choroby wirusowe jak: żółtą karłowatość cebuli oraz żółtaczkę astra na cebuli. W celu zwalczenia powyższych chorób należy stosować odpowiednie środki ochrony roślin w dawkach podanych przez producentów na etykietach. Przy wyborze pestycydów do ochrony upraw cebuli należy sugerować się wykazem dostępnym w aktualnym Rejestrze Środków Ochrony Roślin.

Zbiór cebuli    

Najlepszym terminem zbioru cebuli jest czas, gdy od 60 do 80% roślin na danej plantacji ma już załamany szczypior, a jednocześnie jeszcze kilka liści na każdej cebuli jest zielone. Odwlekanie zbioru cebuli może wpłynąć na nieduże zwiększenie się plonu, aczkolwiek znacząco pogarsza jakość cebuli i trwałość jej przechowywania. Zbiór cebuli jest podzielony na dwa etapy. Pierwszy polega na wykopaniu cebuli i pozostawieniu jej na tzw. „wałach” w celu jej wstępnego podsuszenia (około 7-10 dni, chyba że pogoda jest niesprzyjająca), zaś drugi etap jest bezpośrednim zebraniem cebuli do magazynu przechowalniczego, celem sortowania i dalszego dosuszania. Dopuszczalny jest także jednoetapowy zbiór cebuli, gdzie przed wykopaniem cebuli obcina się szczypior, dedykowanymi do tego celu obcinaczami. Przy zbiorze dwufazowym ważną rolę pełni dosuszanie cebuli, gdyż pozwala ono usunąć wodę ze szczypiory, łuski zewnętrznej oraz szyjki, a jednocześnie pozwala na jednolite wybarwienie łusek cebuli i jej lepsze przechowanie. W zależności przeznaczenia cebuli, np. do dłuższego magazynowania po procesie dosuszania powinno się ją poddać schładzaniu (około 10 °C na miesiąc). Najlepszymi warunkami docelowymi przechowywania cebuli przez dłuższy czas jest temperatura wynosząca od 0 do 1°C i wilgotność względna powietrza na poziomie około 70-75%. Rolnicy powinni przygotować cebulę do sprzedaży poprzez jej sortowanie i workowanie.