Zachodnia stonka kukurydziana

Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa (Diabrotica virgifera Le Conte) to obcy, inwazyjny chrząszcz, będący jednym z najbardziej niebezpiecznych szkodników kukurydzy. Jest owadem prostym do zidentyfikowania, gdyż niewiele szkodników owadzich przypomina go pokrojem ciała i kolorystyką. U tego gatunku występuje dymorfizm płciowy, czyli zróżnicowanie wyglądu w zależności od płci. Osobnik dorosły ma zwykle od 4,2 do 6,8 mm długości. Zabarwienie pokryw skrzydeł jest zmienne –od odcieni żółtego i pomarańczowego aż do barwy jasnozielonej. Przez pokrywy samic przebiegają brązowe lub czarne podłużne pasy, u samców większa część ich powierzchni jest jednolicie ciemna. Głowa i odnóża od barwy słomkowej do brązowej lub czarnej.

Pochodzenie i introdukcja

Naturalny zasięg występowania zachodniej stonki kukurydzianej obejmuje Amerykę Północną. Szkodnik ten powoduje znaczne straty plonów kukurydzy niemal we wszystkich stanach USA. Introdukcja stonki kukurydzianej do Europy odbyła się najprawdopodobniej w latach 80-tych XX w., wraz z transportami lotniczymi, a objawy jej żerowania mylone były z uszkodzeniami powodowanymi przez inne szkodniki. Pierwsze wykrycie D. virgifera na kontynencie europejskim miało miejsce w 1992 r. w Serbii (w pobliżu portu lotniczego w Belgradzie). Obserwowane uszkodzenia roślin były jednak charakterystyczne dla żerowania larw, jakie występują po kilku latach od momentu stwierdzenia szkodnika na danym terenie. W następnych latach notowano obecność stonki korzeniowej w kolejnych krajach, głównie w pobliżu międzynarodowych portów lotniczych i terenów przygranicznych. Na początku obecnej dekady D. virgifera obserwowana była w ponad 20 krajach Europy (głównie jej środkowej i południowej części).

Występowanie w Polsce

Pierwsze wystąpienie zachodniej stonki kukurydzianej w Polsce zostało odnotowane 22. sierpnia 2005 r. Szkodnika zaobserwowano na terenie miasta Dukla (województwo podkarpackie, powiat krośnieński) przy międzynarodowej drodze Rzeszów-Barwinek od przejścia granicznego między Polską a Słowacją. 25. sierpnia stwierdzono obecność D. virgifera we wsi Łąka (województwo podkarpackie, powiat rzeszowski) na plantacji kukurydzy, niedaleko portu lotniczego Rzeszów-Jasionka. W 2007 r. szkodnik obserwowany był już na obszarze 9 województw. W literaturze brak jest danych na temat obecnego zasięgu występowania populacji zachodniej stonki kukurydzianej w Polsce. Wiadomo jednak, że jej liczebność wzrasta.

Szkodliwość

Stadium szkodliwym D. virgifera są głównie larwy; osobniki dorosłe stanowią mniejsze zagrożenie dla plonów kukurydzy. Dwa pierwsze stadia larwalne żerują na zewnętrznych tkankach włośników korzeniowych, uszkadzają je, co doprowadza do zaburzenia osmozy – w efekcie brązowienia i gnicia. Trzecie stadium larwalne wgryza się do rdzenia większych korzeni i podgryza korzenie przybyszowe. W efekcie dochodzi do zaburzenia pobierania i transportu wody oraz składników pokarmowych do wegetatywnych i generatywnych części kukurydzy. Nadziemne części rośliny więdną, żółkną i zasychają. Kolby są mniejsze i słabiej zaziarnione, a ziarniaki drobniejsze i gorzej wypełnione. Ze względu na uszkodzenia systemu korzeniowego rośliny mają większą tendencję do wylegania, co utrudnia zbiór mechaniczny. Szkodliwość pośrednia żerowania larw polega na umożliwieniu wnikania przez uszkodzone tkanki patogenów glebowych (bakterii, wirusów i grzybów).

Szkodliwość osobników dorosłych stonki kukurydzianej powoduje istotne straty jedynie w przypadku masowego wystąpienia. Ich podstawowym pokarmem jest pyłek kukurydzy, ale mogę też żerować na blaszkach liściowych, miękkich ziarniakach czy znamionach kolb.

Obecnie w Polsce szkodliwość zachodniej stonki kukurydzianej ma charakter lokalny, ale prognozuje się, że wraz z upływem czasu będzie ona wzrastać i gatunek ten stanie się jednym z najgroźniejszych szkodników kukurydzy.

Zwalczanie

Metody zwalczania D. virgifera reguluje rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 maja 2010 roku, w sprawie zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Dz. U. Nr 94, poz. 606). Zalecane są dwie grupy metod: agrotechniczne i chemiczne.

Najskuteczniejszą agrotechniczną metodą ograniczania występowania stonki korzeniowej jest stosowanie prawidłowego płodozmianu, gdyż pełny cykl rozwojowy szkodnika zachodzi w uprawach prowadzonych w monokulturze. W przypadku zastosowania prawidłowego zmianowania z jaj znajdujących się na stanowisku po kukurydzy wylęgają się larwy, które nie mogąc znaleźć rośliny żywicielskiej – giną. Jeśli kukurydza uprawiana jest w wieloletniej monokulturze, konieczny jest dobór odmian o rozbudowanym systemie korzeniowym oraz dostosowanych pod względem wczesności do panujących warunków środowiska. Ważnymi profilaktycznie zabiegami agrotechnicznymi są też: wczesny termin siewu (kwiecień), zbilansowane nawożenie, a także terminowe i staranne wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych.

Najbardziej proekologiczną metodą chemicznego zwalczania stonki korzeniowej jest zaprawianie insektycydem materiału siewnego kukurydzy. Aktualnie w Polsce żadna zaprawa nie jest zarejestrowana do zwalczania tego gatunku, ale można przypuszczać, że liczebność larw ograniczą zaprawy zarejestrowane do zwalczania innych owadzich szkodników kukurydzy. Do ograniczania występowania osobników dorosłych w Polsce zarejestrowany jest jedynie insektycyd Proteus 110 OD (s.a. tiachlopryd + deltametryna).

Ciekawostki

• Stonka kukurydziana jest w Unii Europejskiej szkodnikiem kwarantannowym. Oznacza to m.in. że podlega ustawowemu obowiązkowi zwalczania.
• W Ameryce Północnej, gdzie stonka kukurydziana powoduje znaczne straty gospodarcze w uprawach kukurydzy, wyhodowano odmiany GMO odporne na tego szkodnika.
• Jedna samica stonki żyje ok. 60 dni i może złożyć w tym czasie nawet 1400 jaj.

 

^Źródła:

^{Bereś P.K., Sionek R. 2007. Wstępne obserwacje nad biologią zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Diabrotica virgifera Le Conte) w okolicach Rzeszowa. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rośl., 47(1): 188-193.}

 ^{Konefał T., Buzon D., Bereś P.K. 2007. Drugi rok występowania Diabrotica virgifera Le Conte w Polsce - stan aktualny i nowe doświadczenia w zwalczaniu szkodnika. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rośl., 47(1): 256-262.}

 ^{Sahajdak A., Bereś P.K., Konefał T. 2006. Diabrotica virgifera Le Conte – a new threat to maize crops in Poland and measures taken against the pest. J. Plant Prot. Res., 46(2): 157-162.}

 ^{Diabrotica virgifera Le Conte Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa; http://stonka_kukurydziana.republika.pl; dostęp 7.11.2017.}

 ^{European and Mediterranean Plant Protection Organization; https://www.eppo.int/QUARANTINE/special_topics/Diabrotica_virgifera/diabrotica_virgifera.htm; dostęp 7.11.2017.}

 ^{Gatunki obce w Polsce – Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie; http://www.iop.krakow.pl/ias/gatunki/612; dostęp 6.11.2017.}

 ^{Integrated Taxonomic Information System; https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=720271#null; dostęp 6.11.2017.}