Zmęczenie gleby w uprawach sadowniczych

Wprowadzenie do powszechnej uprawy drzew na słabo rosnących podkładkach lub wstawkach skarlających powoduje znaczne skrócenie okresu produktywności drzew w sadzie. Zachodzi potrzeba likwidacji starego, nieproduktywnego sadu i założenie nowego. Nie zawsze możliwe i ekonomicznie uzasadnione jest przeznaczenie pod nowy sad nowego stanowiska. Drzewa wysadza się wiec po starym sadzie, często po 1, 2-letnich uprawach roślin rolniczych. Konieczność powtórnego wykorzystania stanowiska po roślinach sadowniczych pod nowe nasadzenie stwarza pewne zagrożenie, jakim jest zmęczenie gleby.

Na problem ten w sadach zwrócono uwagę już w latach 50-tych zeszłego stulecia, a więc wtedy, gdy rozpoczęto intensyfikować produkcję sadowniczą, z czym wiązała się częsta wymiana starych nasadzeń na nowe, wzrost zagęszczenia drzew oraz zastosowanie na szeroką skalę karłowych i półkarłowych podkładek. Zjawisko zmęczenia gleby ma zatem coraz większe znaczenie przyrodnicze, techniczne oraz ekonomiczne. W uprawach sadowniczych, a więc wieloletnich, jest ono nazywane chorobą replantacji, ponieważ ujawnia się przy replantacji drzew owocowych. Choroba replantacji w uprawie drzew owocowych występuje przy sadzeniu młodych drzew bezpośrednio, lub wkrótce po, usunięciu poprzednio rosnących drzew tego samego lub pokrewnego gatunku.

Zmęczenie gleby w uprawach sadowniczych polega na ograniczeniu wzrostu i owocowania, a nawet zamieraniu drzew lub roślin jagodowych. Organem roślin ulegającym porażeniu przez chorobę replantacyjną, są korzenie. Typowymi objawami choroby są mniej lub bardziej silne przebarwienia i nekrozy korzeni, zahamowanie ich wzrostu brak drobnych korzeni, ich częściowe obumieranie. Spośród roślin sadowniczych klimatu umiarkowanego do najbardziej podatnych na chorobę replantacyjną należą jabłonie, wiśnie, czereśnie, brzoskwinie, w mniejszym stopniu grusze, truskawki, maliny.

Zmęczenie gleby wywiera ujemny wpływ nie tylko na młode drzewka, lecz również na starsze w wielu latach po ich posadzeniu. Stwierdzono w okresie 9 lat ograniczenie plonów owoców o 6-30%, w zależności od stopnia zmęczenia gleby.

Obecnie uważa się, że choroba replantacji jest powodowana kompleksem szkodliwych czynników pochodzenia abiotycznego oraz biotycznego. Czynniki biotyczne, powodujące chorobę replantacji, są związane z obecnością organizmów: bakterii, promieniowców, grzybów, nicieni oraz ich współdziałaniem. Czynniki abiotyczne, jak nierównowaga pokarmowa, zła struktura gleby, brak lub nadmiar wilgoci mogą także potęgować szkodliwe działanie czynników biologicznych.